Speciale technieken

Onder “Speciale technieken” versta ik een aantal technieken waar ik mij extra in verdiept heb en die het mogelijk maken een instrument nèt iets meer te geven. De glans van de toon of het fijne van het toucher komen  pas als het instrument als totaal bekeken wordt en als bepaalde zaken die hieronder toegelicht worden extra aandacht krijgen.

De Amerikaan David Stanwood ontwikkelde een methode om het mechaniek van een vleugel en/of een piano zodanig te analyseren dat de sterke en zwakke punten je werkelijk in de schoot vallen. Daarnaast geeft de methode een geweldig inzicht in zaken die een rol spelen bij toucher en toonvorming.

De methode van Precision Touch Design (kortweg PTD) maakt onderscheid tussen

1. Frictie tussen alle bewegende delen in het mechaniek;

2. De massa van de hamerkop, die een grote rol speelt bij de energieoverdracht aan de snaar èn die in grote mate de massatraagheid in het mechaniek bepaalt, hetgeen voelbaar is in het toucher;

3. De overbrengingsverhouding in het mechaniek.

Met de hulp van deze analyse kunnen veel problemen met betrekking tot toon en toucher opgelost worden. Een werkwijze is bijvoorbeeld de volgende:

• Proefondervindelijk wordt het optimale gewicht van de hamerkoppen vastgesteld;

• Passend bij dit gewicht wordt een overbrengingsverhouding gekozen;

• De frictie wordt zo gelijkmatig mogelijk gemaakt;

• De hamerkoppen en de toetsen worden gecalibreerd, dat wil zeggen dat hun gewicht met een precisie van tienden van grammen nauwkeurig wordt uitgewogen.

Het resultaat is een toon die bij het instrument past, een mechaniek dat een toucher heeft dat past bij de massa van de hamerkop en een enorme gelijkmatigheid in aanslag van toets tot toets. Zelfs blessures ten gevolge van veel spelen op een te zwaar instrument worden hiermee voorkomen.

Een analyse volgens de methode van PTD kost ongeveer 2 uur. Aan de hand daarvan krijgt u een advies over de te nemen maatregelen. De kosten hiervan variëren met de hoeveelheid werk die hiermee gemoeid is.

 

Begin 2009 heb ik samen met collega Frans Pietjouw de "Precision Touch Design Academy Europe" opgericht. De PTDAE biedt diverse cursussen aan voor collega-pianotechnici in Europa.

 

Klik hier voor foto's van PTD.
Meer informatie vindt u op de website van de PTDAE en van David Stanwood.

Stemmen met de Reyburn Cyber Tuner (RCT) is een plezier.
Het computerprogramma berekent een stemming specifiek voor elke vleugel/piano. Op het beeldscherm is af te lezen of een toon te hoog of te laag gestemd is. Maar de RCT geeft ook ruimte aan voorkeuren van mij als stemmer of van U als pianist. De mate waarin de hogere tonen hoger en de lagere tonen lager gestemd worden zijn per instrument in te stellen.  Zelfs afwijkingen per toon kunnen ingesteld worden. Het spreekt voor zich dat hiervoor een geoefend oor een voorwaarde is.

Een bijzondere mogelijkheid van de RCT is het veranderen van de toonhoogte van een instrument zonder dat dit instabiel wordt. Wanneer een piano of vleugel erg ontstemd is en over enkele Hertzen omhoog of omlaag gestemd moet worden, dan verandert de spanning op de snaren nogal wat. Het gevolg is instabiliteit. RCT heeft hiervoor eens speciale methode ontwikkeld, waarmee het instrument in één keer op de goede toonhoogte te stemmen is en ook stabiel blijft.

De RCT wordt voortdurend door een pannel van honderden goede pianostemmers verbeterd en vertegenwoordigt op die manier een schat aan ervaring.

Van elk instrument waarvan ik de snaren vervang maak ik een berekening van de snaren. Ook collega's kloppen bij mij aan om dit te laten doen. Waarom is dit nodig?

De snaren in een piano/vleugel hebben een vaste lengte, maar de dikte ervan ligt niet vast. Het loont de moeite om bij het vernieuwen van de snaren, zoals meestal tijdens een revisie gebeurt, een berekening te maken van de besnaring. Door de dikte van de snaren te variëren kan de spanning op de snaren veranderd worden. Dit heeft gevolgen voor het volume en voor de stijfheid van de snaren.

Wanneer een snaar dikker wordt, zal zij strakker gespannen moeten worden om dezelfde toonhoogte te kunnen weergeven. Die dikkere, strakker gespannen snaar klinkt luider. Zij is ook stijver. Het karakter van de toon die zij voortbrengt is dus anders.

Voorgaande gaat over een indivuduele snaar. De totale spanning in een piano/vleugel ligt tussen de 15000 en 20000 kilo. Het is van groot belang dat deze spanning gelijkmatig over het instrument verdeeld is. Dit is van belang voor een gelijkmatige toonkarakter, maar ook voor een stabielere stemhouding.

 

Tijdens de eerste lockdown vanwege de corona-pandemie heb ik mijn tijd besteed aan het maken van een uitgebreid snaarberekeningsprogramma in Excel.

Kamdruk is typisch één van die factoren die erg belangrijk zijn voor de klank van een piano/vleugel, maar die bij een instrument mèt snaren moeilijk te beoordelen is.

Wat is kamdruk? Bij een viool lopen de snaren over een kam. De snaren geven ook echt druk op die kam, waardoor de trillingen goed overgebracht kunnen worden op het bovenblad van de viool. Dáár vindt de uiteindelijke klankafstraling plaats.

Bij een piano is dit veel minder zichtbaar, maar het principe is wel degelijk hetzelfde. Door de grote hoeveelheid snaren is dit echter een moeilijk punt. Als de snaren teveel druk op de zangbodem geven, dan hoor je een kille, harde toon, die niet lang duurt. Als de kamdruk zo goed als nihil is, dan hoor je een lange toon zonder volume en kracht.

Er is veel discussie over kamdruk, omdat deze bepaald wordt wanneer er geen gespannen snaren aanwezig zijn. Het is erg moeilijk meetbaar wat er precies gebeurt wanneer de spanning op de snaren gezet wordt en de zangbodem dientengevolge onder die spanning naar achteren gedrukt wordt.

Maar ook hier zijn het uitgangspunten als gelijkmatigheid en gebruik van waarden die op grond van ervaring opgebouwd zijn die goede resultaten geven.

Bij het bepalen van de kamdruk maak ik gebruik van laserlampen en digitale hoekmeting.